Με το βιβλίο του "Της Ασιάτιδος Μούσης ερασταί..." (εκδόσεις Στιγμή-1986), ο καθηγητής θεατρολογίας του Παν/μίου Κρήτης, αναδιφώντας στην περίοδο 1870-1910 και κυρίως στον τύπο της εποχής αλλά και σε μεταγενέστερες αναφορές, αποκαλύπτει και φέρνει στο φως στην κυριολεξία, συμβάντα και καταστάσεις που καθόρισαν την μετέπειτα εξέλιξη των μουσικών πραγμάτων στην Αθήνα και ευρύτερα, στο πλαίσιο της λαϊκής μουσικής των πόλεων, που από τότε άρχισε να διαφοροποιείται σε σχέση με αυτήν της επαρχίας και της υπαίθρου, που λίγο ως πολύ διατήρησαν ή εξέλιξαν αναλόγως τα τοπικά ιδιώματα.
Οι αρχικές επισημάνσεις του είναι σοβαρές και θεμελιώδεις γιά κάποιον που θέλει να ασχοληθεί με το ρεμπέτικο, μία έννοια που με τη φήμη και τη φόρα που έχει πάρει, σε λίγα χρόνια θα τη βρίσκουμε σε κονκάρδες, ευζωνάκια, μπιμπελό και οτιδήποτε άλλο είδος κιγκαλερίας...
Οι πληροφορίες του Χατζηπανταζή είναι λίγο "τηλεγραφικές", σταχυολογήματα μάλλον, μιάς ευρύτερης έρευνας που κάνει πάνω στο αντικείμενο του, το θέατρο, το κωμειδύλλιο, την οπερέτα, την επιθεώρηση και συμπληρωματικά τον καραγκιόζη. Από τις κάπως "χύδην" (με όλο το θράσος) πληροφορίες, ο αναγνώστης και ο ερευνητής πρέπει να συγκρίνει, να κατατάξει, να καταχωρήσει και προφανώς να ερευνήσει περαιτέρω!!
Τα σχόλια του είναι καίρια και δείγμα του πόσο μεθοδικά έχει ψάξει το αντικείμενο και οι παραπομπές του τέτοιες που δεν αφήνουν κενά ή περιθώρια να "αγκομαχήσει" έστω και μιά στιγμή ο αναγνώστης.
Όμως και σε όλη την έκταση του πονήματος, των 133 μόνο σελίδων (χωρίς τα παραρτήματα), ακόμα και στα σχόλια, δεν παύει να σχολιάζει να τοποθετείται απέναντι σε στρεβλώσεις και λάθος θεωρήσεις του "σημερα" και να τακτοποιεί ανακρίβειες κάνοντας τεκμηριωμένες και εύστοχες επισημάνσεις!!
Κυριότερη η διόρθωση αρκετών λάθος αναφορών της Δέσποινας Μαζαράκη, στο βιβλίο της "Το λαϊκό κλαρίνο στην Ελλάδα" (Αθήνα 1959), στο οποίο [...]χρησιμοποίησε ως αποκλειστική πηγή πληροφοριών της την προφορική παράδοση της συντεχνίας των λαϊκών μουσικών του κλαρίνου, την "ιστορία των λαικών εκτελεστών, καθώς σώζεται στη μνήμη των συναδέλφων και των απογόνων τους"[...]
 |
| Νέο Φάληρο - Η παραλία του Νέου Φαλήρου γύρω στα 1875. Διακρίνεται το ξενοδοχείο του σταθμού και λίγο πιο πίσω το υπαίθριο θέατρο, έργο του αρχιτέκτονα Ι. Δεδέ. Χτίστηκε το 1881 και κατεδαφίσθηκε το 1904. Το ξενοδοχείο "Ακταίον" δεν έχει κτιστεί ακόμα... |
Στο βιβλίο του Χατζηπανταζή γίνονται αρκετές αναφορές γιά τον ταμπουρά και το μπουζούκι. Επίσης γιά άλλα όργανα όπως : βιολί, σαντούρι, λαγούτο (και όχι λαούτο), κλαρίνο, κανονάκι, ζουρνάς, σουραύλι, νταούλι, ντέφι, τουμπελέκι, ζίλια, κιθάρα, κοντραμπάσο, κόπιτσες και το γερμανικό όργανο Zyther.
Αναφέρονται τα ονόματα μουσικών, τραγουδιστών και χορευτριών που εντοπίζονται σε γραπτές αναφορές της περιόδου αυτής. Πολλοί είναι από την αντίπερα πλευρά του Αιγαίου, από την Πόλη και τη Σμύρνη, αλλά και αρμένηδες, άραβες, εβραίοι, ρουμάνοι και ευρωπαίοι :
Μπουζούκι : Πανάγος Μελισιώτης (φουστανελοφόρος κουρέας της πλατείας Ομονοίας) (σελ.98)
Βιολί : Δημήτριος Ρόμπος ή Ρόμβος, Πανανός Βογιατζής, Κοκόλης Σιλάλης, Ζορμπάδες, Γιοβανίκας ή Γιοβανάκης ή Γιοβανέλης, Εμμανουήλ Ζαράκης, Μιχ.Παπαναστασίου, Κώστας Παπούτσας, Π.Ζορμπανάκης, Ηλία Μοντρογκάντι (ρουμάνος), Μαρίνος, Μιχαλάκης, Βελή-Εφέντης, κυρ-Αντωνάκης, Παναγιώτης, Τζώρτζης
Σαντούρι : Κυριάκος Τσορβάς, Ειρήνη, Γεωργής Ρόμπος, Λάμπης, Γ.Χιώτης
Κλαρίνο : Παντελής Γκούμας, Γιάννης Κυριακάτης
Λαγούτο : Δημήτριος Βογιατζής, Αριστοτέλης Μουραμπάς
Κανόνι : Αρτεμησία
Τραγουδιστές : Βασίλειος Κονταξής, Αναστάσης Βελέντζας, Κοκκινάκη (σμυρναίος), Οβανέζης (σμυρναίος), Δαβίδ (εβραίος), Βούρκος (σουλιώτης)
Αμανετζήδες καραγκιοζοπαίχτες : Παναγιώτης Γριμίνας, Χρήστος Κόντος (Πολίτες), Καράμπαλης (Μόλλα)
Τραγουδίστριες : Φωτεινή Κονδυλάκη ή χανεντέ Φώτω, (πολίτισσα), Κιόρ Κατίνα ή Κατίγκω (σμυρνιά), Ελένη (απο το Κιρκά Αγάτς), Καλλιόπη, Ευθαλία Δημητρίου (απο τη Σμύρνη), Ελένη (σμυρναία), Μέλπω, Κούλα (ηπειρώτισσα), Σουλτάνα (μικρασιάτισα), Ειρήνη
Ιστορικό
Η ιστορία ξεκινάει τη δεκαετία του 1870-80. Στα 1871 κάνει την εμφάνιση του, σύμφωνα με τον τύπο της εποχής, το πρώτο καφέ-σαντάν της Αθήνας, στις όχθες του Ιλισού -τότε που διέσχιζε την Αττική χωρίς να σκεπαστεί- με όνομα "Άντρο των Νυμφών" εννοώντας ασφαλώς τις γερμανίδες τραγουδίστριες (Νύμφες)..(αποφύγετε παραλληλισμούς με τη Μέρκελ...) που προσέφεραν διασκέδαση στους αθηναίους θαμώνες (σελ.26). Η πρώτη αγγελία λειτουργίας καφέ-σαντούρ είναι δύο μόλις χρόνια μετά, το καλοκαίρι του 1873, [...]διατυπωμένη σαν να πρόκειται γιά παραλλαγή του ωδικού καφενείου ευρωπαϊκού τύπου[...]. Ονομάστηκε έτσι γιά προφανείς λόγους και το πρώτο από αυτά βρίσκονταν παρά την Αγ.Τριάδα, στην Ιερά Οδό. Μέχρι το 1876 η μουσική προσφορά του χαρακτηρίζεται στις εφημερίδες "πρωτοφανής" και "νέον είδος τέρψεως". Είναι απίθανο να απέχει χρονικά -συμπληρώνει ο Θ.Χ.- η εισαγωγή του θεσμού από τη χρονολογία της πρώτης γνωστής καταχώρησης στον Αθναϊκό τύπο! Η ονομασία καφέ-αμάν θα δοθεί αρκετά αργότερα, το 1886.
Χώροι διασκέδασης στη νέα πρωτεύουσα
Το θέμα μας καίει πραγματικά και στο βιβλίο αυτό δυστυχώς δεν γίνονται οι αναφορές που θα μας έλυναν τις απορίες. Πράγματι μετά το 1834 όταν η Αθήνα των 14.000 κατοίκων αποφασίστηκε να γίνει νέα πρωτεύουσα, του πρωτοσύστατου ελληνικού κράτους, του πρώτου από τα συσταθέντα κράτη μετά τη Ρωμαϊκή-Νέα Ρωμαϊκή (Βυζάντιο) και Οθωμανική Αυτοκρατορία- οι γκάγκαροι και όλοι αυτοί που εποίκησαν την πόλη, δεν είναι τόσο καθαρό σήμερα το πώς διασκέδαζαν και πως σταδιακά διαμόρφωσαν τις κοινωνικές τους εκδηλώσεις τις επόμενες δεκαετίες. Ξέρουμε ότι πολλοί οπλαρχηγοί κατέφθασαν και άλλοι πήραν μία καλή σύνταξη και έφτιαξαν σπίτια, άλλοι συμμετείχαν ενεργά στον πολιτικό βίο μέχρι τα γεράματα τους έχοντας και αυτοί συμμετοχή στα κοινωνικοπολιτικά δρώμενα ενώ άλλοι εξαθλιωμένοι πολεμιστές προσπάθησαν να επιβιώσουν στον όλο και πιό ευρωπαϊζουσα Αθήνα.
Το καφενείο έχουμε την πληροφόρηση ότι είναι "εφεύρεση"- του 19ου αιώνα εκεί γύρω στο 1850. Ενας άλλος χώρος συναθροίσεων υπήρξε ο ταμπακ-χανές, που μάλλον προέρχεται από τη Μικρασία και την Πόλη. Στον ταμπακ-χανέ από τις πληροφορίες που έχουμε σερβιρίζονταν αργιλές και λίγοι μεζέδες, μάλλον δεν υπήρχε ο καφές σαν συμπληρωματικό του (ν)αργιλέ. Επίσης καθιερωμένος χώρος συνάθροισης ήταν το καπηλειό. Ο όρος μάλλον προέρχεται από τη λέξη κρασοπουλειό ή "κασαπηλειό" (ο όρος διασώθηκε στην Κρήτη και σημαίνει χασάπικο) και όχι από την αρχαία ελληνική λέξη "καπηλεύω" όπως από κάποιους θεωρείται. Καπηλειό είναι η ταβέρνα και η συγκεκριμένη εθιμοτυπία καθιερώνεται μάλλον πριν ακόμα την οθωμανική κυριαρχία. Η λέξη ταβέρνα δεν γνωρίζουμε πότε μπαίνει στην ελληνική γλώσσα, υπάρχει και σήμερα σε εκτεταμένη χρήση και όλοι μας προλάβαμε τις παλιές αυθεντικές ταβέρνες και γνωρίζουμε πως είναι. Ετυμολογικά πρέπει να προέρχεται από τη λατινική λέξη cavern=cave=σπηλιά, όπου το "κ" παραφθάρηκε σε "τ". Είναι άλλωστε γνωστό το Cavern Club στο Λίβερπουλ στα 1962. Δεν πρέπει να μας προξενεί εντύπωση πως δανειζόμαστε τόσο εύκολα μία "ευρωπαϊκή" λέξη γιά να εκφράσει μία λειτουργία καθημερινή και μία χρήση επαγγελματική, όταν είδαμε στη δεκαετία 1980 ο έλληνας να οικοποιείται τη λέξη "πάμπ" που οι βρεττανοί χρησιμοποιούσαν αιώνες πριν, γιά να δώσει όνομα σε συγκεκριμένους χώρους συνάθροισης, που καμμία σχεδόν σχέση δεν είχαν με τις πάμπ του Λονδίνου ή κάποια παραδοσιακή πάμπ της Οξφόρδης που είχα την τύχη να βρεθώ το 1984. Οι πάμπ περισσότερο μοιάζουν με τα παλιά ελληνικά ουζερί. Χαρακτηριστικό τους η χλιαρή μπύρα, οι απίστευτες άγνωστες φίρμες μπύρας, κάποιοι μεζέδες που ένας έλληνας δύσκολα μπορεί να φάει ευχάριστα, ο χαβαλές και οι φωνές των θαμώνων και οι ατελείωτες ώρες που περνάνε οι βρεττανοί εκει!!
Το παλιό ελληνικό ουζερί -πρόλαβα του κυρ Κώτσου στην Ξάνθη- είχε ένα πάγκο αρκετά ψηλό, περίπου μέχρι εκεί που φτάνουν οι αγκώνες και είχε πολλά ράφια στους τοίχους με τα μπουκάλια και τους μεζέδες που σέρβιρε. Τα καραφάκια με το ούζο στον πάγκο, ενώ στη μέσα μεριά η βρύση, τα ποτήρια και ο χώρος παρασκευής του μεζέ. Οι πελάτες κατά κανόνα όρθιοι και ζήτημα να υπήρχαν δύο τραπεζάκια με δύο καρέκλες το καθένα.
(συνεχίζεται)
Παλιότερη δημοσίευση rebet cafe
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου